«Трансплантация туралы» Заымызды кейбір баптарында шикілік бар
0 574
Манас СЕЙСЕМБАЕВ, А.Н.Сызанов атындаы лтты ылыми хирургия орталыы директорлар кеесіні траасы, медицина ылымыны докторы, профессор:
– Сызанов атындаы хирургия орталыы — еліміздегі е беделді медициналы мекемелерді бірі. Ендеше, бл орталыты бгінгі тыныс-тіршілігі алай? Осы мекемені басшысы ретінде аталмыш орталы тірегінде не айтар едііз?
– Екі жыла жуы уаыт болды, бізді мекеме «Сызанов атындаы лтты ылыми хирургия орталыы» А болып рылды. Акционерлік оам ретінде рыланнан кейін жадайымыз кішкене ілдалдалап алды. Дрігерлерді жалаысы істеген ебегіне арай лестіріледі. Бізде науастар екі жадайда ана емделеді: бірінде – портал арылы тегін, екіншісінде тек аылы негізде ана ем-дом жасаймыз. Егер науастар портал арылы келсе, оан мемлекеттік бюджеттен аржы блінеді.
Бізді орталыта бірнеше блім бар. Жрекке ота жасайтын екі кардиохирургия блімі бар: оны бірі лкен кісілерді жрегіне ота жасаса, екіншісі – туа бітті жрек аауы бар балаларды емдеу блімі. Одан блек ан тамырлары хирургиясы блімі бар. Адамдар оыс оиаа, жол-клік апатына шыраса, кейде ан тамырлары, жйке тамырлары зіліп кетеді. Олара кмек беру шін микрохирургиялы ота жасаймыз. Арнайы микроскоппен арап, аппаратты кмегімен тамырларын жалаймыз. Одан кейін хирургия жне бауыр, т айдау жолдары мен йы безі блімі бар. Сондай-а асазан, еш ауруларына арналан блім жне трансплантация блімшесі жмыс істейді. кінішке арай, бізде трансплантология саласы лі онша дамымаан. йткені «Трансплантация туралы» заымызды кейбір баптарында шикілік бар. Сондытан да бл заа ішінара згерістер енгізуіміз керек.
– азір ел арасында адам азасын науастара сату немесе ерікті трде беру туралы гіме жиі ктеріліп жр. Тіпті мны дрігерлер ауымыны зі бастамашы болып ктеруде. «Жол апатынан немесе ауыр науастан кз жман адамны азалары талай адамны мірін сатап алар еді» дейді дрігерлер. лгінде зііз де трансплантация туралы зады жетілдіру керек» деп айтып алдыыз. Бл ретте адамдарды з органдарын сатуына немесе ерікті трде беруіне замен рсат беру керек пе?
– азір азастанда 4 мынан астам адам ішкі азасын ауыстыруа ниетті. Оларды басым блігіні бауыры, бйрегі, тіпті жрегі ауырады. Біра науастарды дені донор таппай лек. Мысалы, бл мселе шетелде за шеберінде реттелген. Егер онда бір адам оыс оиадан немесе клік апатынан айтыс болса, туыстарыны рсатымен лгі адамны жарамды азаларын алып, ажет етіп отыран науаса салады. Тіпті АШ-та шопырларды жргізуші кулігінде згеге мшесін беруі немесе бермеуі туралы млімет крсетіліп трады. з кезегінде дрігерлер донора трансплантациялы отаны ауіпті екенін тсіндіреді. Міне, шетелде мны барлыы зады трде шешілген. Ал бізде, кінішке орай, бл за жетілмеген. Меніше, бан рке арауды керегі жо секілді. Егер р адамны келісімі болса немесе адам дниеден ткеннен кейін туыстарыны рсаты бойынша оны органын алып, азаа мжбр болып отыран науаса салса, онда тран не бар екен?! айта бл аса сауапты іс емес пе?! Бан ислам діні арсылы білдірмейді. Егер адам оыс оиадан мірден кетіп, оны жмыс істеуге абілетті азасы келесі бір науасты мірін арашалап алса, денсаулыы тзелген науас айтыс болан адама кмегі шін мір баи алысын жаудырмай ма?! Сол шін ран оып, Алладан медет срамай ма?! Адамдарды бір-біріне деген кмегі, ілтипаты осындайда сезіледі. Сондытан аза алмастыру тірегіндегі зады жетілдіруіміз керек. Тіпті Араб елдеріні зінде айтыс болан адамны туыстары келісіп жатса, оны азалары пайдаа жаратылады. Азаны о дниеге алып кеткенше, згені мірін арашалап алан лдеайда тиімді. Бл жерде басты мселе адамдарды тсініспеушілігінен болып отыр. йтпесе Отанымызда отаны осы трін жеткілікті дегейде жасайтын уаыт лдеашан жетті. Біра ол шін, е бірінші, халы арасында тсіндірме жмыстарын жргізуіміз керек.
азір біз туысты, аайынды трансплантацияны дамытып отырмыз. йткені азастанды отбасылар детте кп балалы болып келеді. Осыны ескере келе, трансплантация мселесін аайындар арасында жргізгенді дрыс деп санап отырмыз. Ол шін бізге зіні бауырына немесе туысына донор болысы келетін азаматтарды табу керек болатын. Бізде азір мндай адамдар бар. Сондытан біз донорлы трансплантацияны алаш туыстар арасында жргіздік. Биыл біз бауыр ауыстырудан – бес-алты, ал бйрек алмастырудан 30-40 ота жасаймыз деп жоспарлап отырмыз. кініштісі сол, донорды жотыынан анша адам айтыс болып жатыр. Егер оамны трансплантацияа деген кзарасы згерсе, яни айтыс болан адамны азаларын зру жана алдырып отырса, анша лім-жітімні санын азайтар едік.
– ткен жылы еліміз Германиямен озы технология, маман жне аза алмастыру жніндегі келісімшарта отырды. рине, Германиямен озы технология немесе мамандар шін бірігіп жмыс істегеніміз жасы. Ол жаынан йренетініміз кп. Біра аза алмастыруда келісімшарта отыранымыз алай болады? Біріншіден, бізде озы технологиялар жо, мамандарымызды да біліктілігі мз емес, осы ретте біз адамдарды азасын алмастыруы кезінде Германияа тек донор болып алмаймыз ба?
– Жо, олара донор болып аламыз деп ркіп отыра беруге болмайды. Мен министрлікті бл бастамасын олдаймын. йткені медицина саласында Германия – кптеген жетістікке жеткен, ркениетті елдерді атарында. Олармен денсаулы саласында байланыс орнатанымыз те дрыс. Себебі олар бл салада ылымны жетістігін те тиімді пайдаланып отыр. Мны арты жасы болатынына сенемін. Себебі «Мскеу бірден трызылан жо», барлы мселе бірте-бірте шешіледі. Ертегі кні елімізде донорлыа атысты мселе з шешімін табатын болса, бізді мамандарымыз аза алмастыруа, адамдарды мірін арашалап алуа жан-жаты дайын болуы керек.
– Орталытаы жас мамандарды біліктілігін арттыру шін оларды шетелдерге оуа жіберіп трасыздар ма? Жалпы, шетелдік мамандармен тжірибе алмасудаы байланыстарыыз алай?
– ткенде ана Алматыда азастан хирургтарыны ІІІ конгресі болып тті. Оан Еуропа елдері мен Балты жаалауы елдеріні жне Тркия, Ресей, Беларусь, Жапония, Корея сияты баса да мемлекеттерді жетекші мамандары атысты. Онда тек ана трансплантация мселесін ана емес, хирургияны баса да шешілуі тиіс мселелерін бірлесіп талылады. Конгресс аясында 16 шеберлік сыныбы ткізіліп, азіргі заманы ондырыларды жне медициналы жаа технологияларды крмесі йымдастырылды. атысушылар онда медицина саласында нарыта жмыс істейтін отанды жне шетелдік компанияларды соы жетістіктерімен танысты. Сондай-а лемні белгілі хирургтары озы технологияларды енгізуге баытталан трлі операциялар жасады. Бл азастанды хирургтарды шетелдік ріптестерімен зара тжірибе алмасып, ксіби біліктілігін ктеруіне зор ыпалын тигізді. Жалпы, бізді жас мамандар Германияда, Жапонияда білімдерін шыдады. Крші Ресейге жыл сайын біліктілігін арттыруа барып трады. Беларусь мамандарымен де арым-атынасымыз ныайып келеді. Сондытан мндай шараларды біз дайы йымдастырып труымыз ажет.
– Елімізді дрігерлері дрменсіздік танытатын кейбір ауру трлері бойынша науастарды шетелдерге емдеуге жібереміз. Хирургия саласына байланысты осындай мселе бар ма?
– Негізі, бізді мамандар отаны шетелдіктерден кем жасамайды. Білікті мамандарымыз жеткілікті. Біра азір – нарыты кезе, кім айда барып емделемін десе де, з еркінде. Оан ешандай тосауыл жо. Бл ретте сіресе алталы шенеуніктер шетелде емделуге уес. Алайда зінікін ор, згенікін зор санауды ажеті жо. дайа шкір, Туелсіздік аланымыза 20 жылдан асты. рине, біраз ауыртпалы крдік. «Балапан басына, трымтай тсына» тартан заман да, міне, артта алды. Соы жылдары елімізді денсаулы сатау саласына сенім артушылар саны артып, кдікпен арайтындар кеміп келеді. Озы технологиялара ол жеткізіп, білімді, білікті маман дайындауда да белсенділік байалуда. Хирургия саласында біз емдей алмайтын ауру трлері жо десек те болады.
– Тиімді жмыс атару шін озы лгідегі медициналы ондырыларды маыздылыы ерекше екені белгілі. Осы орайда орталыта медициналы ралдармен жабдытау мселесі шешімін тапан ба?
– Бізді орталыта компьютерлік томография, магнитті-резонансты томография, ангиографиялы неше трлі заманауи ондырылар бар. Соы бес-алты жылда мемлекет аморлыыны арасында жаа медициналы рал-жабдытармен жаратанды. Алайда технология деген бір орында трмайды. Кнбе-кн жаа, заманауи ондырылар шыуда. Мысалы, азір біздегі магнитті-резонансты томографияны уаттылыы 10-15 тесла болса, азір одан екі есе жоары жмыс істейтін ондырылар шыып жатыр. Енді заманауи аппараттарды алу шін де біраз уаыт керек. Оан арнайы жоспар рып, бадарлама абылдап, жан-жаты зерттеу, кешенді жмыс жргізбесек болмайды. йтпесе соы технологиямен шыан аппараттарды сатып алып, біра онымен жмыс істейтін маман жо болса, оны зі – лкен кемшілік. ондыры ша басып трады. Ал онымен жмыс істейтін маман дайындаймын дегенше, ол ондыры ескіріп алуы ммкін. Сондытан технологияны сатып алмас брын, сонымен жмыс істейтін мамандарды шетелде оытып, бден дайындап, ондырымен бірге маманды да осында келуіміз тиіс. Негізі, жаа технология осылай келуі керек. Осыны бір ізге тсіретін уаыт жетті.
– азастанда е ткір проблема туа бітті жрек кемістігі бар балаларды лім-жітімі болып отыр. Жыл сайын 3 мыа жуы бала осындай ауыр дертпен туылып, оларды небрі 10-15 пайызы ана бір жаса жетеді екен. Ал сіздерді орталытарыыз бір жаса жеткен баланы жрегіне ота жасай ала ма?
– Шынында да, азастанда туа бітті жрек аауы бар балалар кбейіп барады. Туа бітті жрек ауруына шыраан нрестелерді кбеюіне трлі факторлар сер етуде. Ата-аналар денсаулыыны нашарлыы, экологиялы ахуал, дрыс таматанбау, леуметтік жадайа байланысты йелдерді жкті кезде зіне жеткілікті дрежеде кіл блмеуі, трлі инфекциялы аурулар, айта берсек, жеткілікті. Осыларды барлыы болаша сбилерді денсаулыына кері сер етеді. азір біз осы тіректе шетел мамандарымен тжірибе алмасып, бгінде бір жаса толмаан балаларды жрегіне ота жасауды бастап кеттік. Былтырдан бастап осындай оталар жасалуда. Мны біз ана емес, аладаы Перинатология жне балалар кардиохирургиясы орталыы, Жамбыл, ызылорда облыстарындаы орталы мамандары да жасауда. Алайда жасалып жатан операцияларды саны тым аз. Сондытан мны лі де жетілдіре тсу керек. Бір сзбен айтанда, оршаан ортаны ластануынан, трмысты-леуметтік жадайды иындыынан аналарды кйзеліске шырауы рсатаы бала денсаулыына тікелей сер етеді. Сондытан біз ауруды салдарымен креспей, оны алдын алу жолдарын арастыруымыз керек.
– Жалпы, еліміз бойынша хирургия саласы білікті жас мамандара зру ме? Жастарды осы салаа ызыушылыын арттыру шін не істеуіміз керек?
– Хирургия саласы трма, медицинаны баса да трлі салаларында жас мамандар жетіспейді. Оны себебін алыстан іздеуді керегі жо. Медициналы институттарда оу аылы. Білімгер гранта тссе, арманы жо. Ал аылы оуды баасы аспандап барады. Ірі алаларда 500 мы тегеден асады, тіпті одан да жоары. Алты жыл бойы осынша аржыны тауып ятындай елді брі бай емес. Осы оу орнына тскен кнде де кбі жеілдеу рі кейін креп аша табуа болады деген мітпен стоматологияны немесе гинекологияны оуа мар. Сонда кім олына андауыр стайтын хирург болма?
рине, жастар бл салаа келгісі-а келеді. Біра оларды сол ызыушылыын кері итеретін жадайлар да жеткілікті. азіргі уаытта білікті хирург маман болу шін алты жыл институтта оып, диплом алуы керек, сосын бір жыл интернатурада жне ш жыл резидентурада оуы керек. Сонда есептеп арасаыз, 11 жыл – мектепте, 10 жыл медицинада оып, маманды аланша, ол адамны жасы 30-а келеді екен. Бл ретте медицина институтында оитындарды 80 пайызы ыз балалар екенін ескерсек, сонда олар ашан кйеуге шыып, бала трбиелеп, з шаыраына ие бола алады? Содан кейін оларды алатын жалаысы мардымсыз. Олар азантай айлыа жмыс істегісі келмейді, себебі кнін кре алмайтынын біледі. Сосын кнкріс амымен р жмысты басын шатып, сандалып кетеді. Дрігерді дипломы сандыта шіріп жата береді.
Жастарды бл салаа ызыушылыын арттыру шін хирург мамандарды айлы жалаысын ктеруіміз керек. Олара айлытан блек, баса да жадайлар жасауымыз тиіс. Трын ймен амтамасыз етіп, жеілдетілген несие алуларына жрдем жасауымыз ажет.
– Сіздерді мекемелеріізде мемлекеттік тілге аншалыты кіл аударылан? Мны срап отыран себебіміз, жуырда ана сіздерді сайттарыыза кіргенде, ондаы сайтты безендіру істеріні барлыы жне апараттарды ресми тілде берілгенін байады. Ал азаша мліметтер млдем аз. Бан не дейсіз?
– Дл осы мселені біз бгін ана директорлар кеесінде талылады. Шынында да, бл – бізді кемшілігіміз, оны мойындаймыз. Алдаы уаытта біз жеке сайтымыза міндетті трде азаша апараттарды осатын боламыз. Директорлар кеесіні траасы ретінде мен бан уде беремін.
– ткенде сала министрі Салидат айырбекова медицина ызметкерлеріні жалаыларын дифференциалдауды сынды, яни дрігерлерді біліктілігі мотивацияны есебінен артып отыруы керек. Бл дегенііз – жоары технологияларды игеріп, кп науасты емдеген дрігерді жалаысы седі де, ал ондай технологияларды игермеген, аз науаса ем жасаан дрігерді айлыы тиісінше аз болады деген сз. Жалпы, зііз медызметкерлерді жалаысын дифференциалдау керек деген сынысты олдайсыз ба?
– Мен бл сынысты толы олдаймын. йткені бл – дрігерлерді біліктілігін ктеруді е ыайлы тсілі. Дифференциалды жалаы болса, барлы дрігер зіні абілетін, зіні нерін, зіні білімін жоарылатуа ынталанар еді. Сонда дрігерлерді де біліктілігі артады рі жалаылары да соан сай сіп отырады.
азір бізді орталыта осындай жмыстар жргізілуде. Мселен, кардиохирургтар баса хирургтара араанда айлыты жоары алады. Неге? йткені оны жауапкершілігі те лкен. Жрекке ота жасау оай емес. Сл ателік жіберсе, шалыс басса, науастан айырылып аласы. Баса азаа ота жасаанда дрігер ателік жіберсе, кейін оны тзетуге болар. Ал жрек операциясында ондай ммкіндік жо, з жмысыа те тиянаты болуы ажет. Сондытан оларды жауапкершілігіне сйкес жалаысы да сіп отыруы тиіс. азір біркелкі жалаы деген жо. Бл, бір жаынан, те дрыс.
ашан болса да, жоары технологияны жетік мегерген, білікті дрігерлер жалаыны жоары алуы тиіс. Егер оларды арасында кейбір дрігерлер з білімін жетілдіре алмаса, з ммкіндігін крсете алмаса, рі-беріден со, ол е бірінші зіне лкен кедергі келтіреді. Сол шін оларды жоары технологияларды жетік мегеруімен атар, ауруа деген жанашырлыына, науаса кмектесуге деген ынтасына арай айлы жалаыларын сіріп отырса, одан тарымыз кп. Негізі, бл тсіл науасты сапалы емделуіне, медицина саласыны бір саты болса да жоары ктерілуіне септігін тигізеді. Дрігерлерді де отбасысы бар. Оларды да тсіне отырып, біліктілігіне арай, жмыс сапасына арай айлы жалаыларын сірген орынды. Біршама дамыан мемлекеттерде осы тсіл олданылады. Сондытан дрігерлерді ынта-ыыласын жоарылату шін жасалып отыран бл бастаманы кпшілік олдаса екен деймін.
Алаша айтар датым...
азіргі тада республикамызда жоары білімді дрігерлер дайындайтын жеті медициналы жоары оу орны бар. Оан жабырдан кейінгі саыраулатай аптап кеткен медициналы колледждерді осыыз. Осы ЖОО-лардан бітіріп келген болаша хирургтар бізде интернатурадан, резидентурадан теді. Біра кейде оларды алан білімдеріне арным ашады. арапайым нрселерді білмейді. Медициналы жоары оу орындары сапалы маман даярлай алмай отыр. Сондытан осы мселені шешуді жолдарын арастыруымыз керек. Тек медицина ана емес, жалпы білім саласыны сапасы тмендеп кетті. Сондытан тиісті министрліктер осы жаына назар аударса екен деймін.
Автор: Серік ЖМАБАЕВ
23 мамыр 2012, 11:34
